1.08 Psychosociale arbeidsbelasting

Psychosociale arbeidsbelasting (PSA) is een steeds belangrijker arbeidsrisico aan het worden. Een derde van het werkgerelateerde ziekteverzuim is gerelateerd aan PSA. Tussen 1998 en 2013 is een psychische stoornis als oorzaak van arbeidsongeschiktheid gestegen van 30% in 1998 tot bijna 50% in 2013. Werkgebonden psychische aandoeningen vormen tegenwoordig de meest voorkomende beroepsziekte. In deze module worden vijf vormen van PSA onderscheiden, te weten: werkdruk, pesten, seksuele intimidatie, agressie en geweld en werkstress.

De NEA (Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden is met 47.000 deelnemers een groot onderzoek dat jaarlijks uitgevoerd wordt. De uitkomsten laten zien dat bijvoorbeeld werkdruk en werkstress nog steeds toenemen bij werknemers: in 2015 gaf 35,2% aan hier last van te hebben, in 2016 35,8% en in 2017 37,1%.

1. Werkdruk

  • Door zowel te hoge als te lage werkdruk kan werkstress ontstaan. Werkdruk wordt veroorzaakt door:
  • te veel werk in te weinig tijd;
  • te weinig taken en geen uitdaging in het werk;
  • niet in staat het werk goed in te delen;
  • geen regelmogelijkheid hebben om werkdruk te verdelen of de werkzaamheden zelf in te delen;
  • irreële en niet haalbare doelen stellen met betrekking tot werkzaamheden;
  • doelstellingen die regelmatig worden bijgesteld in de loop van de tijd;
  • problemen in de werk- en privéomgeving (bijv. spanning of ziekte in de privésfeer).

Indien de oorzaken van hoge werkdruk te lang aanhouden en door de werknemer te weinig rust en ontspanning wordt genoten, kan dit leiden tot psychische en lichamelijke klachten en uiteindelijk tot ziekte en verzuim. Voorbeelden zijn: overspannenheid, burn-out, depressie en posttraumatische stress stoornissen. Naast hoge werkdruk is een te lage werkdruk ook een reëel risico. Medewerkers die te weinig te doen hebben of geen uitdaging in hun werk zien (bijvoorbeeld loopbaanmogelijkheden), kunnen hierdoor gefrustreerd raken en psychische en lichamelijke klachten ontwikkelen.

2. Pesten

Pesten heeft tot gevolg dat een persoon of een groep personen wordt gekwetst of vernederd. Herhaalde kwetsing of vernedering kan uiteindelijk ook leiden tot werkstress.

3. Seksuele intimidatie

Er is sprake van seksuele intimidatie als seksuele gunsten afgedwongen (lijken te) worden. Dit kan spelen tussen zowel leidinggevenden met ondergeschikten, als tussen mannelijke en vrouwelijke werknemers. Seksuele intimidatie hoeft niet altijd om fysiek contact te gaan. Ook opmerkingen en gebaren kunnen als vervelend of bedreigend worden ervaren en de waardigheid van de ontvanger aantasten. Het gaat hierbij niet om de intentie van de dader, maar om hoe de ontvanger het ervaart. Hoe onschuldig een opmerking soms ook kan lijken, voor het slachtoffer kan het ernstige gevolgen hebben. Ook intimidatie in het algemeen kan niet worden getolereerd op de werkplek.

4. Agressie en geweld

Agressie en intimidatie komen helaas ook op de werkvloer voor. Het kan gaan om fysieke agressie (schoppen, slaan) of verbale agressie (schelden, discriminatie). Dit kan veroorzaakt worden door mensen binnen de organisatie (collega’s, leidinggevenden), maar veel vaker gaat het om buitenstaanders (klanten, patiënten). Al deze situaties kunnen leiden tot gezondheidsklachten als angstgevoelens, slaapstoornissen en psychosomatische klachten. Werkgevers zijn verplicht om een beleid te voeren dat erop gericht is om deze vorm van psychosociale arbeidsbelasting te voorkomen of te beperken.

5. Werkstress

Werkstress (of ‘werkgerelateerde stress’) is een patroon aan reacties dat optreedt bij mensen op het moment dat ze (langere tijd) blootstaan aan PSA. Die reacties kunnen verschillend van aard zijn:

  • Lichamelijke reacties, zoals hartkloppingen, een hoge bloeddruk, hyperventilatie, slaapproblemen, een ongezond hoge afscheiding van de ‘stresshormonen’ adrenaline en cortisol.
  • Emotionele reacties. Mensen voelen zich bijvoorbeeld: gespannen, nerveus, geïrriteerd, opgejaagd, angstig.
  • Cognitieve reacties, zoals vergeetachtigheid, concentratieproblemen, de aandacht nog maar bij één ding tegelijk kunnen houden.
  • Gedragsmatige reacties bijvoorbeeld: agressiviteit, impulsiviteit, slordigheid, het maken van fouten.

Overige factoren

Niet alleen PSA kan werkstress veroorzaken, maar er zijn ook andere factoren die een negatieve rol spelen. Bijvoorbeeld bij arbeidsverhoudingen, arbeidsovereenkomst, werkinhoud, werkorganisatie en -proces, gedrag, stalking, lastige klanten, discriminatie en ingrijpende gebeurtenissen.

PSA is als arbeidsrisico opgenomen in de Arbeidsomstandighedenwet en het Arbeidsomstandighedenbesluit. De werkgever is daarom primair verantwoordelijk voor de aanpak hiervan in het bedrijf. Het gaat hierbij om arbeidsrisico’s die werkstress kunnen veroorzaken, zoals werkdruk, agressie/geweld/intimidatie, pesten, discriminatie en seksuele intimidatie. Andere oorzaken die bijdragen aan PSA, zijn bijvoorbeeld een verstoorde balans tussen werk en privé (bijvoorbeeld door mantelzorg of rouwverwerking).